Lecznicze właściwości czarnego bzu wykorzystywane są od wieków. W swoich dziełach opisywał je już Hipokrates. Polecał go jako środek przeczyszczający, moczopędny i łagodzący dolegliwości ginekologiczne. W Starożytnym Rzymie stosowany był w obrządku grzebania zmarłych. Z drzewa bzu przygotowywano wówczas trumny i wieńce pogrzebowe. Kwiatów czarnego bzu używano natomiast do maskowania woni psującego się ciała.
Czarny bez wykorzystywany od wieków
W kulturze europejskiej uznawano go za krzew zdrowia i śmierci. Według wierzeń słowiańskich był siedliskiem demonów oraz duchów zmarłych, ale też bogów, czarodziejek i elfów. Dla Celtów był świętym krzewem symbolizującym nieskończoność życia. W kulturze germańskiej patronka czarnego bzu – bogini Hołda – była jednocześnie patronką domowego ogniska. Krzew miał zwalczać przygnębienie, poprawiać siły witalne i psychiczne oraz długo zachowywać młodość.
Czarny bez jest jedną z najstarszych roślin leczniczych, co potwierdzają wykopaliska archeologiczne. Dawniej sok z owoców stosowano nie tylko dla poprawy zdrowia. Farbowano nim rzęsy i brwi oraz jedwab. Służył również jako środek do czyszczenia mechanizmów zegarowych.
Występowanie czarnego bzu
W Polsce czarny bez występuje na terenie całego kraju. Rozrasta się do imponujących rozmiarów, przypominając drzewa. Białe kwiaty bzu są bardzo efektowne, jednak ich zapach jest dość nieprzyjemny. Owoców nie wolno spożywać w stanie surowym. Podobnie jak wszystkie części rośliny, zawierają bowiem sambunigrynę – związek trujący dla człowieka. Rozkłada się on do cyjanowodoru, wywołując nudności, wymioty, biegunkę, a nawet zaburzenia oddychania i duszności. Obróbka termiczna powoduje natomiast rozkład sambunigryny do związków nieszkodliwych dla organizmu człowieka.
Kwiaty bzu ścina się całymi baldachami zanim przekwitną. Należy je suszyć w suchym i przewiewnym miejscu, unikając słońca – suszone na słońcu ciemnieją i tracą właściwości zdrowotne. Owoce zbieramy również całymi baldachami, dopiero gdy większość jest dojrzała (o czym świadczy czarnofioletowa barwa). Niedojrzałe owoce zawierają duże ilości trującej sambunigryny, należy je odrzucić przed przetwarzaniem.
Właściwości kwiatów i owoców
Kwiaty czarnego bzu są bogate we flawonoidy i kwasy fenolowe, posiadające właściwości antyoksydacyjne. Jako silne przeciwutleniacze hamują działanie wolnych rodników, zapobiegając starzeniu się skóry. Kwiaty zawierają ponadto duże ilości kwasów organicznych, steroli, olejków eterycznych, garbników, triterpenów i soli mineralnych. Sprawia to, że: mają właściwości moczopędne, napotne i przeciwgorączkowe. Zwiększają elastyczność naczyń włosowatych i uszczelniają je. Pomagają leczyć przeziębienia oraz nieżyty i stany zapalne dróg oddechowych. Niegdyś używane były w celu pobudzenia laktacji u karmiących kobiet. Napar z kwiatów czarnego bzu w połączeniu z rumiankiem zmniejsza natężenie bólów menstruacyjnych.
Owoce, obok garbników i soli mineralnych, zawierają pektyny, kwasy owocowe i glikozydy antocyjanowe. Są bardzo bogate w witaminy z grupy B (tiamina, ryboflawina, biotyna, kwas foliowy), witaminę A i C. Kwas foliowy jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju układu nerwowego płodu. Biotyna poprawia stan włosów, skóry i paznokci oraz wspomaga leczenie trądziku młodzieńczego. Tiamina warunkuje prawidłowy przebieg procesów metabolicznych, ryboflawina natomiast reguluje działanie układu immunologicznego i nerwowego, a także uczestniczy w transportowaniu tlenu w soczewce oka. Witaminy A i C mają działanie przeciwutleniające. Owoce obfitują ponadto w potas, sód, magnez, wapń i selen.
Podobnie jak kwiaty, owoce czarnego bzu działają moczopędnie i napotnie. Stosowane są w leczeniu migren, nerwobólów, biegunki i reumatyzmu. Polecane przy stanach zapalnych żołądka i jelit oraz rwie kulszowej. Wykazują delikatne działanie przeciwbólowe, często używane są do płukania jamy ustnej po usunięciu zębów. Wywary z owoców czarnego bzu oczyszczają krew, odtruwają organizm i wspomagają usuwanie niepożądanych składników przemiany materii.
Napary z kwiatów leczą stany zapalne skóry, wypryski i oparzenia. Przynoszą ulgę osobom cierpiącym na zapalenie spojówek. W przemyśle kosmetycznym wykorzystywane do produkcji kremów i maseczek do twarzy. Z uwagi na właściwości zmiękczające i przeciwzmarszczkowe szczególnie polecany do pielęgnacji skóry dojrzałej.
Badania dowodzą ponadto, że ekstrakt z suszonych kwiatów czarnego bzu wspomaga leczenie cukrzycy, a także jest skutecznym naturalnym antydepresantem.