Błonnik, czyli błonnik pokarmowy bądź włókno pokarmowe, to grupa związków chemicznych, które wchodzą w skład roślin, będąca jednocześnie częścią tej struktury. Pojęciem tym określa się również część żywności pochodzenia roślinnego, której cechą charakterystyczną jest to, że nie jest ona rozkładana przez enzymy trawienne działające w przewodzie pokarmowym człowieka. Polscy dietetycy precyzują go także jako naturalny składnik, warzyw, owoców, nasion oraz zbóż, który jest bardzo istotnym elementem w żywieniu człowieka.
Błonnik nie należy ani do substancji odżywczych, ani też nie jest trawiony przez nasz organizm. Mimo to wpływa on na wiele funkcji fizjologicznych. Posiada on dobroczynne działanie dla organizmu człowieka. Usprawnia pracę układu pokarmowego, sprzyja redukcji masy ciała (utrudnia trawienie i wchłanianie, dzięki czemu zużywa się mniej energii, daje uczucie sytości na długi czas, zwiększa wydalanie tłuszczu z kałem, obniża poziom cholesterolu i triglicerydów we krwi (m.in. zapobiega nowotworom i miażdżycy), wpływa korzystnie na normalizację zaburzeń gospodarki węglowodarowej (obniża wchłanianie węglowodanów, stabilizuje poziom cukru we krwi), oczyszcza organizm z toksyn. Wśród wielu frakcji błonnika rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych w wodzie można wymienić pektyny, celulozę, gumę, ligninę czy polisacharydy algowe.
Źródła błonnika
- Warzywa (głównie groch, soja, soczewica, fasola, buraki, marchew, kapusty – czerwona, biała, brukselka, kalafior, rzepa, kalarepa, chrzan, czosnek, pietruszka)
- Owoce (drobnopestkowe – jeżyny, truskawki, maliny, agrest, jagody, śliwki, jabłka, morele, cytryny, suszone śliwki i morele, żurawina, marakuja, daktyle)
- Orzechy
- Produkty zbożowe (mąka nieprzetworzona z niskiego przemiału oraz jej przetwory- pieczywo razowe, żytnie, płatki zbożowe – muesli, owsiane, pszenne, grube kasze – gryczana, jęczmienna, niełuskany ryż, otręby)
Chorobami i przypadłościami związanymi z brakiem lub niską zawartością błonnika w diecie są:
- próchnica zębów,
- zaparcia,
- zapalenie wyrostka robaczkowego,
- nowotwory,
- zespół jelita drażliwego,
- polipy i guzki krwawnicze jelita grubego,
- otyłość,
- miażdżyca,
- cukrzyca,
- kamica żółciowa,
- cukrzyca typu II.
Przeciętna dzienna racja pokarmowa błonnika według WHO to 20-40g. Wynika to głównie z ilości spożywanych łatwo przyswajalnych węglowodanów, pochodzących z wyrobów z białej mąki, a także oczyszczonych kasz, cukru i łuskanego ryżu. Przeciwskazaniami do diety bogatobłonnikowej są choroby zakaźne, stany pooperacyjne, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, nieżyty przewodu pokarmowego, stany zapalne żołądka, dróg żółciowych, trzustki i jelit, stany niedoboru białka i składników mineralnych.
Nadwyżka błonnika w organizmie wiąże się z utrudnianiem w przyswajaniu niektórych składników mineralnych: żelaza, cynku, magnezu, miedzi, wapnia, a także witamin z grupy B. Może to również powodować zmniejszenie wchłaniania niektórych leków oraz wzdęcia, kolki czy nawet skręt jelit.